Tanım ve Tarihçe

Euthanasie Eski Yunanca iki sözcükten oluşur: Eu uygun, hoş, Thanatos ise vefat manasına gelir. Söz manası yeterli, hoş yahut acısız rahat mevt demektir. Ötenazinin bilinen tarihi, antik Yunan ve Roma devirlerine kadar gitmektedir. Sokrates, Platon ve Aristoteles üzere filozoflar ötenazi kullanımını savunmuşlardır. Hipokrat ise yemin metninde ötenaziden şöyle bahsetmiştir: “İsteyen kimseye öldürücü bir eczayı ne vereceğim ne de bunu tavsiye edeceğim.”

Günümüze yakın manası ile birinci kez ötenazi terimini kullanan ise Francis Bacon’dır. 1623 yılında Bacon, doktorun misyonunun hastanın sıhhatini tekrar kazanmasına yardımcı olmanın yanında, hastanın acılarını da dindirmek olduğunu savunmuştur. Doktorun acıları dindirme vazifesi ise sadece hastalığın güzelleşmesini sağlayacağı vakit değil, “kolay ve adil” bir mevti sağladığı vakit da vardır.

Tıbbın gelişmesi ve hayat beklentisinin artmasıyla ötenazi tekrar günde­me gelmiştir. Thomas More, Hume ve Nietzsche ötenaziyi savunmuşlar. Kant ise ona karşı çıkmıştır (Oğuz Y, 1996) Thomas More Utopia isimli yapıtında, çaresiz ve ıstıraplı bir hastalığa tutunan şahıslara vefatı önermektedir: “Böyle bir hasta yaşayan meyyit olduğu için hem diğerlerine yük olur, hem de kendi acı çeker.

Bu türlü hastalara rahipler ve devlet adamları vefata razı olup, acılarından kurtulması için öğüt verirler. Şayet hasta hayatına kendi eliyle son veremiyorsa, o vakit kendi ismine diğer birisinin yapmasına müsaade verirler. Bu faziletli bir davranıştır ve Ütopya’da yüksek hürmet görür.’’

Ötenazi ile ilgili Kavramlar

Pasif ötenazi: Tabibin uygulaması gereken tedaviyi pasif kalıp uygulamayarak, mevt sonucunun ortaya çıkmasına neden olmasıdır. Pasif ötenazi açısından belirleyici olan, hareketin ihmali bir davranışla gerçekleştirilmesidir. Hastanın hayatını sürdürmesi için gerekli olan yapay beslenme, solunun aygıtı yahut kan nakli üzere ömür takviyesinin çekilmesi yahut bu cinsten ömrü uzatıcı önlemlerin alınmaması pasif ötenazi kapsamında kıymetlendirilir.

Aktif ötenazi: Kişinin talebi üzerine acılarını dindirme maksadıyla, ömrünün tabip tarafından etkin bir hareketle sona erdirilmesine etkin ötenazi denir. Daha çok hastaya öldürücü bir ilacın, iğne yapılarak verilmesi suretiyle uygulanır.

Gönüllü (voluntary) ötenazi: Bu cins ötenazide has­tanın ötenazi tarafında açık isteği kelam hususudur. Bu istek kelamlı olabileceği üzere yazılı da olabilir. Hastanın rastgele bir istek belirtemeyecek durumda olduğu, lakin yazılı olarak evvelce içinde bulunduğu duru­mu öngörerek istek belirttiği haller de bu kapsamda kıymetlendirilir.

Gönüllü olmayan (non-voluntary) ötenazi: Bu tıp ötenazide hastanın istemine ulaşmak imkanlı değildir. Hasta ya o anda şuurlu karar verecek durumda değildir; ya da ömrü boyunca rastgele bir istekte bulunma yetisine sahip olmamış­tır. Her iki durumda da kendisi ile ilgili kararlar yasal bir temsilci tarafından alınmaktadır.

RET (Resüsite Etmeyiniz): ‘Canlandırma Uygulamayınız’ komutu. Tıbbi çalışanın hastanın kalp krizi geçirmesi durumunda hastayı yine diriltme teşebbüsünde bulunmamasını bildiren talimat.

Tıbbi Vasiyet (Living Will): Tıbbi vasiyet hastanın sağlık hizmetleriyle ilgili isteklerini ve önemli bir hastalığa yakalandıkları ve kendi seçimlerini yapamadıkları yahut iletemedikleri takdirde nasıl tedavi görmek istediklerini belirten bir dokümandır.

Tıbbi vasiyet bir ötenazi aracı değildir, doktorlara belli tıbbi tedavileri vermemeleri yahut tam aykırısı acıya bakılmaksızın hasta ölene kadar tedaviye devam etmeleri gerektiğini belirtebilirler.

Tabip yardımlı özkıyım (physician assisted suicide): Hastanın yaşa­mını kendi kendine sonlandırabilmek için gereksindi­ği fizikî yetileri vardır, her durumda ömrü sona er­diren hareketi yapan hastanın kendisidir. Burada genel­likle tabipten istenen, intiharı muvaffakiyete ulaştıra­cak düzeneği, tıp bilgilerinin yardımıyla kurmasıdır. Böylelikle hasta nitelikli bir vefat imkanına kavuşmak­tadır. Doktor yardımlı özkıyım hastanın aksiyonuna da­yanması bakımından ötenaziden farklı, intihara yakın­dır; lakin etkin ötenazi ile sıklıkla karıştırılmaktadır.

Ünlü Nörolog Sigmund Freud 83 yaşındayken, hastalığının getirdiği acılara daha fazla dayanamayıp, doktorunun yardımıyla aldığı yüksek dozda morfinle hayata veda etmiştir.

Etik Sorunlar

• İnsan, yaşam ve ölüm konularında karar verme hakkına sahip midir?
• Şiddetli acı çeken terminal hastalarının hayatını sona erdirmek doğru mudur?
• Eğer ötenazi yapılacaksa hangi koşullar altında mazur görülebilir?
• Birini öldürmek ve birinin ölmesine izin vermek arasında ahlaki bir fark var mıdır?

Ötenazi Karşıtı Argümanlar

Ömür kutsallığı: Bu argüman, insan ömrüne karşı güçlü dini geleneklerle ilgilidir. Hayatın İlah tarafından verildiğine inanılır ve sadece İlah ne vakit sona erdirileceğine karar vermelidir.
Pasif ve etkin ayrım: Buradaki argüman pasif “ölmek” ve etkin olarak “öldürmek” ortasında kıymetli bir fark olduğunu göstermektedir. Tedavi reddinin ölmeye (pasif) müsaade vermekle eşit olduğu ve haklı gösterilebileceği, tabip dayanaklı intiharın ise öldürmeye (aktif) eşit olduğu ve haklı olmadığı savunulmaktadır.
Kötüye kullanma potansiyeli: Burada argüman, bakım ve dayanağa erişimi olmayan kimi insan kümelerinin yardımlı ölümlere yahut ötenaziye itilebileceğidir. Ayrıyeten, ötenazi bir maliyet tutma stratejisi olabilir. Aile üyeleri ve sağlık çalışanı, yardımlı vefat yahut ötenazi seçeneğini teşvik edebilir.
Mesleki dürüstlük: Muhalifler, hayatın alınmasına şiddetle karşı olan tıbbın tarihî etik geleneklerine işaret ediyorlar. Örneğin, Hipokrat yemini, “Zehirleri kimseye vermeyeceğim” ve “Yararlı ol ya da en azından ziyan verme.” Genel tasa şöyledir: ötenazinin tıp pratiğine bağlanması, halkın mesleğe ait imajına ziyan verebilir. Bununla birlikte ötenazinin toplumda daha çok kabul görmesi de daha az dikkatli bir karar verme sürecine yol açabilir ve intihar hakkındaki görüşler de değişebilir.
Meslekte yanılabilirlik: Burada lisana getirilen telaş, doktorların kusur yapmasıdır. Örneğin teşhis ve prognozda belirsizlik olabilir. Depresyonun teşhisinde ve tedavisinde yahut ağrının tedavisinde yanlışlar olabilir.

Ötenazi Lehine Argümanlar

Özerkliğe Hürmet: Vakit ve vefat şartlarına ait kararlar çok şahsidir. Yetkili kişi vefatı seçme hakkına sahip olmalıdır.

Adalet: Adalet, “benzer olayları birebir biçimde ele almamızı” gerektirir. Terminal periyot hastalarında tedaviyi reddederek vefatlarını hızlandırmaya (kimi vakit bâtın de olsa) müsaade verilir. Kimi hastalar için, bu türlü bir reddetme vefatı hızlandırmak için kâfi olmayacaktır; yani tek alternatif ötenazi yahut tabip dayanaklı intihardır. Adalet, bu hastalara müsaade vermeyi gerektirir.

Merhamet: Acı çekmek acıdan daha fazlasını tabir eder; diğer fizikî ve ruhsal yükler vardır. Acıyı rahatlatmak her vakit mümkün değildir. Böylelikle, ötenazi dayanılmaz acıya karşı şefkatli bir yanıt olabilir.

Bireysel özgürlük ve devlet çıkarları: Toplumun, hayatı muhafazaya büyük bir ilgisi olmasına karşın, bir kişi ölümcül hastalığa yakalandığında ve hayatına son vermek istediğinde bu ilgi azalır. Yardımlı vefatla ilgili tam bir yasak, ferdî özgürlüğü çok derecede sonlar.

Tartışmanın açıklığı: Kimileri, yardım edilmiş vefatın esasen kapalı olmasına karşın gerçekleştiğini sav eder. Örneğin, ağrının rahatlatılması için görünüşte kullanılan morfin damlacıkları, zımnî bir yardımlı intihar ya da ötenazi formu olabilir. Ötenazinin yasadışı olması, hastaların ve doktorların dahil olması gereken açık tartışmaları önler. Ötenazinin yasallaştırılması açık tartışmayı teşvik edecektir.

Yasal Durum

Ötenazi; Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Kanada ve ABD’nin kimi eyaletlerinde yasal iken, geri kalan çabucak hemen tüm ülkelerde hukuka ters olarak kabul edilmektedir. İsviçre üzere birtakım ülkelerde ise, ferdî menfaat elde etme hedefi gütmeden intihara yardım edilebilmektedir. Fakat bu konu da muhakkak şartlara tâbidir ve ötenazi İsviçre’de büsbütün özgür değildir.