Ayak ve ayak bileği travmaları
Ayak bileği en çok travmaya uğrayan eklemlerin başında gelir. Dört değişik sistem ile kırıklar oluşabilir.
1. Abduksiyon Zorlaması (Pronasyon-Abduksiyon)
Travmanın şiddetine nazaran, iç yan bağda parsiyel yahut total yırtık, deltoid bağın çekmesine bağlı olarak iç malleolde kopma kırığı meydana gelir. Zorlama devam ederse talus’un itmesi ile dış malleolde kırık yahut tibiofibular diyastaz oluşabilir. Birebir düzenek distal tibiofibular bağın çekmesine bağlı olarak, tibia’nın distal eklem yüzünün lateral köşesinde kopma kırığına neden olabilir (Tillaux Kırığı). Lateral malleol’un kırılması ile yahut tibiofibular diyastaz ile dış taraftan takviyesini kaybeden talus laterale yanlışsız diplase olabilir (Ayak bileği çıkığı).
2. Adduksiyon Zorlaması (Supinasyon-Adduksiyon)
Talofibular bağda yırtılma, dış malleol’de kopma kırığı oluşur. Zorlama devam ederse, talus’un itmesine bağlı olarak iç malleol’de kırık oluşabilir.
3. Lateral Rotasyon Zorlaması
Ayak supinasyonda iken dış rotasyona zorlandığında evvel anterior talofibular bağ yırtılır, zorlama davam ederse dış malleol’ de kırık, posterior talofibular bağ yırtığı ve art malleol kırığı oluşabilir.
4. Kompresyon Zorlaması
Yüksekten düşme sonucunda meydana gelir. Tibianın distal metafizinde eklemi de ilgilendiren çok kesimli kırıklara neden olular.
İç Malleol Kırığı
İç malleol abduksiyon zorlaması ile deltoid bağın çekmesine bağlı olarak yahut adduksiyon zorlamasında talus’un itmesine bağlı olarak kırılabilir. İç maleol etrafında ağrı, ödem vardır. Eklem hareketleri ağrılıdır. İki taraflı radyografi teşhis için kafidir. Açık redüksiyon, malleol vidaları ile yahut gergi bandı tekniği ile internal tespit yapılır. Cerrahi teşebbüsten sonra 4-6 hafta kısa bacak alçı tespiti uygulanır.. Bu mühlet içinde kırık düzgünleşir.
Dış Malleol Kırığı
Adduksiyon zorlamasında, bağların çekmesine bağlı olarak, abduksiyon zorlamasında talus’un itmesine bağlı olarak dış malleol kırılabilir. Dış malleol etrafında ağrı, ödem, ekimoz vardır, ayak bileği hareketleri ağrılıdır. İki taraflı radyografi ile teşhis konulur.
Dış malleol yahut fibula alt uçtaki nondeplase kırıklarda konservatif tedavi uygulanır. Bunun için 4-6 hafta kısa bacak alçı tespiti kâfi olur. Deplase kırıklarda yahut veya talus’un laterale displase olduğu durumlarda açık redüksiyon ve internal tespit yapılmalıdır. Kırığın haline nazaran intramedüller çivileme (Rush pin yahut uzun vida), plak vida yahut gergi bandı uygulanabilir. Tibiofibular diyastaz olan olgularda ise fibuladan tibiaya gönderilecek bir vida ile diyastaz giderilir.
Bimalleoler Kırık
Hem iç hem de dış malleolun birden kırılmasıdır. Pott-Dupuytren kırığı da denir. Her iki malleol kırığına ilişkin bulgular vardır. Radyolojik olarak teşhis konur. Cerrahi olarak her iki malleole açık redüksiyon, izole malleol kırıklarında anlatılan yollar ile internal tespit yapılır.
Bimalleoler kırık ve cerrahi tedavisi
Trimalleoler Kırık
Cotton kırığı ismi da verilir. İç ve dış malleole ek olarak art malleol ismi verilen tibia distal eklem yüzünün art kısmında da kırık vardır. Ayak bileği bütünüyle ağrılı, ödemli ve şiştir. Her türlü hareket epey ağrılıdır. Art malleol kırığı büyükse ve ayak bileği stabilitesi bozulmuşsa ayak bileğinde geriye hakikat çıkık meydana gelmiş olabilir. Bimalleoler kırık tedavisinde olduğu üzere tedavi edilir. Art malleol kırığı stabiliteyi etkiliyorsa redükte edilerek vida ile tespit edilir.
Tillaux Kırığı
Tibiofiular bağ üzerine gelen zorlama, bu bağın yırtılmasına neden olurken, birebir vakitte bu bağın çekmesine bağlı olarak bağın yapıştığı, tibia distalinin fibula ile eklem yaptığı lateral köşesinde kopma kırığı oluşabilir. Bu duruma diyastaz da eşlik eder. Tillaux kırığı, diyastaz giderildiğinde zaten redükte olur.
Maisonneuve Kırığı
Abduksiyon ve dış rotasyon zorlaması ile iç malleol kırığı ile birlikte, fibula boynuna yakın bölgede oblik-spiral cisim kırığı meydana gelebilir. Yalnızca iç malleol kırığı tespit edilir.
Vertikal Kompresyon Kırığı
Tibia distal eklem yüzündeki kırık çok modüllü ise konservatif olarak tedavi edilir. Kalkaneus’tan iskelet traksiyonu uygulanarak, bağların gerilmesi (ligamentotaksis) tekniği ile kırık modüllerin zaten redükte olması beklenir. Daha sonra kısa bacak alçısı uygulanır. Öteki kırıklarda ise açık redüksiyon ve kırığın formuna nazaran uygun anatomik plaklar ile tespit yapılır.
Talus Kırıkları
Talus, dış malleol, iç malleol ve tibia distal ucunun oluşturduğu oluk içinde yer alan ve hiç bir adalenin yapışmadığı bir kemiktir. Hem proksimalde tibia ile, hem de distalde kalkaneus ve tarsal kemiklerle eklem yapar. Büyük bir kısmı eklem yüzünden oluşur. Bu yüzden kırıkları intraartiküler kırıklardır. Ayak bileğinin rotasyonel yaralanmalarında, hiperdorsifleksiyon zorlamalarında ve vertikal kompresyon zorlamalarında kırık oluşabilir.
Tedavi:
Subluksasyon, dislokasyon ve deplasman göstermeyen kırıklarda, konservatif tedavi uygulanır. 8-12 hafta kısa bacak alçısı kafidir. Şayet eklemlerin ve eklem yüzlerinin bütünlüğü bozulmuş ise tedavi cerrahidir. Açık, anatomik redüksiyon ve internal fiksasyon gerekir.
Komplikasyonları:
Cilt nekrozu,
Kaynamama,
Avasküler nekroz. Bilhassa talus boyun kırıklarında, talus cismini besleyen damarlar zedelenir ve avasküler nekroz gelişir.
Geç periyotta subtalar ve talonaviküler eklemde dejeneratif artrit.
Osteokondral kırığa bağlı eklem faresi (Loose body)
Kalkaneus Kırıkları
Kalkaneus, proksimalde talus ile, distalde ise tarsal kemikler ile eklem yapar. Ekseriyetle yüksekten düşmeler sonucunda kırık oluşur. Beden yükünü taşıyan son kemik olduğu için fonksiyonu çok değerlidir.
Kalkaneus kırıkları üç biçimde oluşur:
Aşil tendonunun çekmesine bağlı olarak art segmentte kopma kırığı,
Sustentakulum tali kırığı,
Yüksekten düşme ile kompresyon sonucunda meydana gelen çok kesimli (Burst) kırık.
Radyolojik muayenede Böhler açısında değişiklik (Normal bedeli: 35-40 derece), aksiyal manzarada, kalkaneus cisminde genişleme görülür.
Komplikasyonlar: Kalkaneusun anatomik yapısındaki değişiklik, beden yükünün taşınma noktalarının değişmesine ve yürüme mekaniğinde bozulmasına neden olur. Kalkaneusun yaptığı eklemlerde ve komşu eklemlerde dejeneratif artrit gelişir.
Tedavi:
Nondeplase kırıklarda yahut Böhler açısının değişmediği kırıklarda tedavi konservatiftir. 6-8 hafta kadar kısa bacak alçısı yapılır ve yük verilmez. Bunun dışındaki kırıklarda, Böhler açısının onarımı gerekir. Bunun için açık redüksiyon yapılır, kemik defekti varsa kemik grefti ile desteklenir. İnternal fiksasyon yolu olarak vida yahut plak-vida kullanılır.
Tarsal Kemiklerin Kırıkları
Ön ayaktaki rotasyonel zorlanmalar sonucunda çoğunlukla, midtarsal eklemde ve tarsometatarsal eklemde kırık ve kırıkla birlikte çıkıklar oluşabilir. Kapalı redüksiyon ile dislokasyon giderilemiyorsa, eklem bütünlüğü bozulmuş ise tedavisi cerrahidir. Açık redüksiyon ve internal fiksasyon yapılır.
5. Metatarsın Kural Kırığı
Ön ayağın rotasyonel zorlanması sonucunda, 5. metatars esasında, M. Peroneus brevis tendonunun çekmesine bağlı olarak kırık meydana gelir. Kırık yerinde palpasyonda ve ön ayağın supinasyonunda ağrı vardır. Şayet 2 mm den fazla ayrılma varsa cerrahi olarak redükte edilip, tesbit edilir.
Metatars ve Falanks Kırıkları
Ayağın üzerine cisim düşmesi yahut rotasyonel zorlamalar sonucunda metatars ve falankslarda kırıklar oluşabilir. Bilhassa 1 ve 5. metatarslar beden tartısını taşıdıkları için onarımları değerlidir. Kaymamış kırıklar konservatif, kaymış kırıklar ise cerrahi olarak tedavi edilirler.
Kaynak: Doktor Sitesi